Chính sách giá cả trong tái cơ cấu nền kinh tế

Ngày 19/2 Thủ tướng Chính phủ đã ký QĐ 339/QĐ-TTg về “Đề án tổng thể tái cơ cấu kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng nâng cao chất lượng, hiệu quả và năng lực cạnh tranh giai đoạn 2013 – 2020”.

Đề án đã nêu rõ định hướng tái cơ cấu một số lĩnh vực chủ yếu, trong đó có lĩnh vực giá cả: “Tăng cường kiểm soát giá cả, thị trường; bảo đảm cân đối cung cầu các mặt hàng thiết yếu. Thực hiện nhất quán chủ trương quản lý giá theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước đối với điện, than, xăng dầu, dịch vụ công theo lộ trình với mức độ và thời gian điều chỉnh phù hợp bảo đảm mục tiêu kiểm soát lạm phát”.

Vai trò của giá cả trong quá trình tái cơ cấu kinh tế

Giá cả luôn là vấn đề nhạy cảm và phức tạp của mọi nền kinh tế. Giá cả là “đòn bẩy” kinh tế trong cơ chế thị trường, được coi là một hệ thống tín hiệu khách quan trên thị trường.

Giá cả là một trong những thông tin đáng tin cậy để định hướng sản xuất, đầu tư; đồng thời để giám sát sản xuất, phát hiện hiệu quả của sản xuất, cung cấp những thông tin có căn cứ về hiệu quả sản xuất kinh doanh của từng mặt hàng; tác động làm thay đổi cơ cấu sản xuất và cơ cấu đầu tư, tổ chức sắp xếp lại sản xuất dưới sự kiểm soát của thị trường.

Giá cả là lợi ích kinh tế, nên nó có tác động mạnh đến việc đổi mới công nghệ, tiến bộ kỹ thuật, tăng năng suất, hạ giá thành, khuyến khích sản xuất phát triển, góp phần tích cực vào việc phân bổ nguồn lực của đất nước; phân phối và phân phối lại sản phẩm trong nền kinh tế.

Bản thân giá cả thị trường có tính 2 mặt. Với tính tự phát điều tiết vốn có, giá cả thị trường có thể khuyến khích sản xuất kinh doanh, thúc đẩy phát triển kinh tế nếu có hệ thống giá hợp lý.

Nhưng ngược lại, nếu hệ thống giá cả vận hành không hợp lý cũng có thể dẫn đến suy thoái, khủng hoảng và thậm chí phá hủy cả một hệ thống kinh tế. Mặt tiêu cực của giá cả, nó có thể phân bổ nguồn lực của nền kinh tế không đúng.

Giá cả quyết định lợi nhuận, vì lợi nhuận sẽ đưa nhà sản xuất kinh doanh đến các khu vực sản xuất các hàng hóa, dịch vụ người tiêu dùng cần nhiều hơn mà bỏ qua những vấn đề về lợi ích công cộng của xã hội và cũng từ đó có thể dẫn đến sản xuất, đầu tư trùng lắp, kém hiệu quả, đưa lại cơ cấu sản xuất luôn thay đổi vì mục tiêu lợi nhuận.

Trong phân phối và phân phối lại có thể làm gia tăng sự phân hóa giàu nghèo trong xã hội do tình trạng độc quyền, cạnh tranh không lành mạnh...
Từ những điều nêu trên, có thể cho thấy giá cả có vai trò rất quan trọng trong thực hiện tái cơ cấu kinh tế gắn với chuyển đổi mô hình tăng trưởng để hình thành mô hình tăng trưởng kinh tế theo chiều sâu, bảo đảm chất lượng tăng trưởng, nâng cao hiệu quả và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế như mục tiêu của đề án đã đề ra.

Thực trạng chính sách giá cả

Trong những năm qua, chính sách giá cả đã góp phần quan trọng trong việc chuyển đổi nền kinh tế từ cơ chế hành chính bao cấp sang cơ chế giá thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Nhà nước đã hình thành được một hệ thống chính sách, pháp luật để điều chỉnh các hoạt động trong lĩnh vực giá.

Nhà nước đã thực hiện việc quản lý, điều hành giá chủ yếu bằng các biện pháp kinh tế vĩ mô, phù hợp dần với yêu cầu của cơ chế kinh tế thị trường và cam kết hội nhập kinh tế quốc tế; giảm mạnh việc bù lỗ, bù giá, bao cấp qua giá... giảm sự “méo mó” của hệ thống giá trong nền kinh tế.

Bên cạnh những kết quả nêu trên, việc quản lý, điều hành giá còn bộc lộ những bất cập nhất định, như: có những biểu hiện việc buông lỏng kiểm soát giá cả thị trường đối với một số mặt hàng quan trọng, thiết yếu.

Tình trạng độc quyền, liên minh độc quyền, cạnh tranh không lành mạnh về giá nhằm thu lợi nhuận không chính đáng ở một số ngành, lĩnh vực làm phương hại đến lợi ích của người tiêu dùng chưa được kiểm soát một cách thích đáng. Tình trạng hạch toán gian lận chi phí sản xuất, chi phí đầu tư, tài sản cố định, chi phí góp vốn chưa được thẩm định đầy đủ.

Chi phí tiền lương, tiền thưởng hạch toán chưa đúng quy định, lãi suất và tỷ suất lợi nhuận trên vốn bị giảm sút một cách không hợp lý. Những hiện tượng nâng giá đầu vào, tăng giá đầu ra không hợp lý của một số hàng hóa, dịch vụ làm giảm khả năng cạnh tranh; những hiện tượng lợi dụng sự biến động của giá thị trường, chủ trương điều chỉnh giá của Nhà nước để tăng giá không hợp lý chưa được kiểm soát tốt.

Giá một số hàng hóa, dịch vụ chưa được tính đúng, tính đủ theo mặt bằng giá thị trường, có loại còn bao cấp, bù chéo... làm “méo mó” hệ thống giá trong nước do không phản ánh đúng giá trị hàng hóa, dịch vụ dẫn đến thị trường ngầm, buôn lậu diễn biến phức tạp.

Chưa có quy định các cơ chế cạnh tranh về giá như: thoả thuận giá, đấu thầu, đấu giá, định giá dựa vào cạnh tranh; các tiêu chí cụ thể và biện pháp kiểm soát giá độc quyền; các quy định cụ thể về các biện pháp bình ổn giá có hiệu quả để điều tiết giá, khi giá cả một số hàng hóa thiết yếu quan trong có biến động bất thường.

Những tồn tại, bất cập nêu trên của chính sách giá cả đã ảnh hưởng rất lớn đến hiệu quả sản xuất kinh doanh, đến người tiêu dùng, đến chất lượng tăng trưởng và việc kiểm soát lạm phát.

Những bất cập về giá cả hàng hóa thời gian vừa qua nguyên nhân chính là do yếu kém về quản lý chứ không phải vì thiếu khung pháp lý. Thời gian qua giá cả thị trường đang bị tác động bởi những yếu tố: tình trạng đầu cơ thái quá, sự can thiệp quá mức của Nhà nước trong nhiều trường hợp và cuối cùng là hệ thống phân phối chưa hợp lý, không thông suốt. Đây là những yếu tố đã và đang khiến giá cả thị trường bị méo mó.

Thực tế đối với việc điều hành giá, khó khăn nhất vẫn là giải quyết mối quan hệ giữa Nhà nước với thị trường, Nhà nước cần bảo đảm sự can thiệp về giá phù hợp với vai trò, chức năng của Nhà nước trong cơ chế kinh tế thị trường, cần tôn trọng các quy luật của thị trường.

Những vấn đề đặt ra về chính sách giá cả

Từ những bất cập, yếu kém trong quản lý, điều hành giá cả, để thực hiện mục tiêu đề án tái cơ cấu kinh tế, một số vấn đề sau đây cần thực thi về chính sách giá cả.

Hoàn thiện khung pháp lý về giá trong các Luật mà Quốc hội đang xem xét sửa đổi. Tuy Luật Giá đã được thông qua, không phải mọi nội dung của Luật đã đầy đủ, cần tiếp tục thể hiện một cách đầy đủ, thấu đáo hơn thông qua những văn bản dưới Luật, như: Nghị định, Thông tư.

Việc hoàn thiện các điều khoản trong Luật, Nghị định, Thông tư cần tuân thủ theo nguyên tắc và quy luật hình thành, vận động của giá cả trong nền kinh tế thị trường. Quy định những tiêu chí và biện pháp cụ thể về khuyến khích cạnh tranh lành mạnh và kiểm soát giá độc quyền. Đây là những nội dung quan trọng chưa được thể hiện trong khung pháp lý về quản lý giá hiện nay.

Các biện pháp chủ yếu để tăng cường, kiểm soát giá cả thị trường: kinh tế, hành chính, tổ chức. Cần phối hợp chặt chẽ các biện pháp đó và luôn coi trọng biện pháp kinh tế (thuế, tín dụng,...), biện pháp hành chính chỉ nên sử dụng trong ngắn hạn.

Thực hiện nhất quán chủ trương quản lý giá theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước đối với điện, than, xăng dầu, dịch vụ công,... Tuy nhiên, cần có lộ trình với mức độ và thời gian điều chỉnh phù hợp bảo đảm mục tiêu kiểm soát lạm phát, tránh gây biến động, cú sốc cho nền kinh tế.

Nhu cầu vốn cho phát triển hạ tầng điện là rất lớn, Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia khó có thể đạt được mục tiêu nếu thiếu vốn. Do đó, thực hiện điều chỉnh giá điện theo cơ chế thị trường là giải pháp quan trọng để bảo đảm được nguồn vốn triển khai các dự án. Song, cần phải tăng cường kiểm tra để nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh của các đơn vị hoạt động trong lĩnh vực điện lực.

Nghị định 84 về quản lý, kinh doanh xăng dầu vẫn còn khá nhiều bất cập, lỗi thời, chưa được sửa đổi cho phù hợp với tình hình thực tế, cần nhanh chóng sửa đổi. Những hàng hóa, dịch vụ còn độc quyền không để doanh nghiệp tự định giá.

Đối với các loại hàng hóa thiết yếu, quan trọng cần xây dựng nguyên tắc xác định cơ cấu giá thành đầy đủ, chính xác theo các yếu tố hình thành giá, bảo tính hợp lý, để hình thành giá bán. Đồng thời là căn cứ để kiểm tra giá bán khi có biến động.

Kiểm tra chi phí sản xuất, giá thành, giá bán của các loại hàng hóa khi có sự biến động về giá. Đặc biệt coi trọng kiểm soát chi phí, giá thành của các hàng hóa dịch vụ độc quyền. Qua đó có thể sử dụng các biện pháp kinh tế, hành chính, tổ chức để xử lý.

Hoạt động trong nền kinh tế thị trường có sự rủi ro và bất ổn về giá. Việc xây dựng quỹ bình ổn về giá, đặc biệt đối với các loại hàng hóa thiết yếu, quan trong đối với sản xuất và đời sống như điện, xăng dầu... là cần thiết. Xây dựng quỹ bình ổn giá đối với các loại hàng hóa cần làm rõ về: nguồn hình thành, vấn đề sử dụng và việc quản lý nó như thế nào có hiệu quả.

Tăng cường kiểm soát, thanh tra, kiểm tra việc chấp hành quy định của pháp luật về giá (đăng ký giá, kê khai giá, niêm yết giá...), đặc biệt là các mặt hàng quan trọng, thiết yếu: điện, xăng dầu, đất đai, sữa, thuốc chữa bệnh cho người, gas, cước vận tải, lương thực, thực phẩm; thường xuyên theo dõi, nắm bắt tình hình giá cả thị trường các mặt hàng thiết yếu thông qua các nguồn cung, cầu và giá cả. Từ đó có những biện pháp đảm bảo cân đối cung cầu hàng hóa, dịch vụ, đồng thời có chế tài xử phạt nghiêm những vi phạm về quy định của pháp luật về giá.

Kiện toàn bộ máy có liên quan đến công tác quản lý giá của các cơ quan chức năng của các địa phương. Nên tập trung về một đầu mối chức năng, nhiệm vụ quản lý về giá cho một cơ quan, tránh sự trùng lặp. Nên tách hoạt động định giá ra khỏi cơ quan quản lý Nhà nước. Hoạt động định giá thuộc về các tổ chức độc lập, khách quan, theo luật pháp quy định. Cơ quan quản lý Nhà nước chỉ ban hành tiêu chuẩn, chuẩn mực, phương pháp định giá.

Các cơ quan chức năng quản lý Nhà nước và doanh nghiệp kinh doanh những mặt hàng quan trọng, thiết yếu cần công bố thông tin về giá bán công khai, kịp thời và minh bạch.

(Nguồn: Thời báo Kinh tế Việt Nam)