Bệnh sợ giao tiếp xã hội (social anxiety disorder)

Một số người khác còn sợ hãi đến mức không thể ngồi ăn với người quen hay viết một tấm check ở chợ. Khi đã đến mức độ này, có thể là họ đã mắc chứng bệnh tâm thần có tên là “bệnh sợ giao tiếp”. Người Á Đông có lẽ bị bệnh này hơi nhiều, tuy có thể chỉ là dạng nhẹ hơn mà chúng ta thường gọi là “nhút nhát”.

Triệu chứng

Bệnh sợ giao tiếp có những triệu chứng trong nhiều khía cạnh khác nhau: xúc cảm, cách cư xử, và thể xác.

Triệu chứng về phương diện cảm xúc và cách cư xử gồm có:

- Sợ hãi ghê gớm khi ở vào hoàn cảnh  chung quanh toàn người xa lạ.

- Sợ ở vào hoàn cảnh có thể bị người khác xem xét, đánh giá.

- Lo lắng là mình có thể bị xấu hổ, ngượng ngùng.

- Sợ người khác thấy là mình đang lo lắng.

- Lo lắng sợ hãi đến không thể đi làm, đi học hay những làm những công việc thường ngày.

- Tránh làm nhiều chuyện hay tránh nói chuyện với người khác vì sợ bị xấu hổ.

- Tránh những hoàn cảnh họ có thể là tâm điểm cho sự chú ý của người khác.

Triệu chứng thể xác:

- Đỏ mặt.

- Ra mồ hôi nhễ nhại.

- Tay chân hay người run rẩy.

- Buồn nôn.

- Bao tử khó chịu.

- Nói không ra lời.

- Nói lắp bắp.

- Bắp thịt căng cứng.

- Lẫn lộn.

- Hồi hộp, tim đập nhanh.

- Đi tiêu chảy.

- Tay lạnh ướt.

- Tránh nhìn mắt người khác.

Những tính chất khác: Tự ti mặc cảm, rụt rè không dám đòi hỏi quyền lợi, nghĩ những ý nghĩ tiêu cực, không chịu nổi lời người khác phê bình, không biết cách giao tiếp trong xã hội.

Tính chất đặc biệt: Người bệnh nhận ra rằng sự sợ hãi những hoàn cảnh như vậy là quá đáng. Nhưng họ quá lo là sẽ bị những triệu chứng kể trên, do đó họ cố tìm cách tránh né những trường hợp khiến họ bị như vậy. Chính sự sợ hãi này khiến tình trạng càng trở nên khó hơn.

Nguyên nhân

Gồm 2 yếu tố ảnh hưởng lẫn nhau: hoàn cảnh và di truyền. Những nguyên nhân sau đây đang được tìm hiểu:

Di truyền: Bệnh sợ giao tiếp thường xảy ra cho nhiều người trong cùng một gia đình. Do đó, các nhà nghiên cứu đang cố tìm xem cái “gene” nào đã gây ra bệnh. Tuy nhiên, người ta cũng không biết có phải là họ cùng bệnh là do có cùng gene hay do bắt chước cách cư xử của nhau.

Sinh hóa học: Có thể những chất hóa học trong cơ thể chúng ta là nguyên nhân gây ra triệu chứng bệnh. Thí dụ: sự mất cân bằng của chất serotonin trong óc có thể là nguyên nhân. Seroronin là chất điều chỉnh cảm xúc của chúng ta. Người bệnh có thể quá nhạy cảm với chất này.

Phản ứng sợ: Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng một bộ phận trong óc tên “amygdala” có thể ảnh hưởng lên phản ứng sợ hãi của chúng ta. Những người có bộ phận amygdala quá nhạy cảm sẽ dễ bị sợ hãi trong những hoàn cảnh xã hội thông thường.

Yếu tố ảnh hưởng

Bệnh sợ giao tiếp là một bệnh tâm thần thông thường nhất. Ở thế giới Tây phương, có khoảng 13% dân chúng bị bệnh này vào một thời điểm nào đó trong cuộc đời họ. Bệnh này thường bắt đầu từ tuổi “teen” (khoảng 11 tới 18), tuy có thể bắt đầu lúc nhỏ tuổi hơn hay ở tuổi đã trưởng thành. Một vài yếu tố sau đây có thể ảnh hưởng:

Giới tính: Phụ nữ dễ mắc bệnh hơn nam giới.

Gia đình: Bạn dễ bị bệnh nếu cha mẹ hay anh chị em bị.

Hoàn cảnh: Bạn có thể bị bệnh nếu thường xuyên quan sát cách cư xử, thái độ của những người bệnh khác. Cha mẹ quá nghiêm khắc, bảo vệ con mình quá đáng cũng khiến con dễ bị bệnh.

Những kinh nghiệm tiêu cực: Những trẻ em từng bị trêu ghẹo quá đáng, bị bắt nạt, bị từ bỏ, bị chế diễu... có thể dễ bị bệnh hơn. Những biến cố xảy ra như chuyện gây gổ trong gia đình, bị lạm dụng tình dục... cũng có thể có ảnh hưởng.

Bản tính: Một số người sinh ra với bản tính nhút nhát, thu rụt... có thể dễ bị bệnh.

Hoàn cảnh xã hội hay công việc mới: Những tình huống mới như phải gặp một người xa lạ quan trọng, phải lên nói trước đám đông... có thể khơi mào cho những triệu chứng lần đầu của bệnh giao tiếp xã hội. Tuy nhiên, những triệu chứng này thường bắt rễ từ thời tuổi trẻ.

Khi nào nên gặp bác sĩ?

Hơi nhút nhát trong đám tiệc hay lo lắng khi phải nói chuyện trước đám đông không có nghĩa là bạn mắc bệnh sợ giao tiếp. Nếu có lo lắng hay sợ đôi chút nhưng bạn vẫn làm tròn nhiệm vụ, bạn không cần phải được chữa trị. Trái lại, nơi những người mắc bệnh, nỗi lo lắng sợ hãi nặng hơn nhiều và kéo dài lâu hơn khiến cuộc sống bị cản trở và tâm hồn bị xao động. Những việc thông thường sau đây có thể khiến người bệnh bị lo lắng sợ hãi quá độ: dùng nhà vệ sinh hay điện thoại công cộng, đem trả một món hàng không vừa ý, trao đổi câu chuyện với người lạ, viết trước mặt người khác, bước vào một căn phòng đã đầy người ngồi, kêu thức ăn trong nhà hàng, được giới thiệu với người lạ, bắt chuyện với người khác.

Triệu chứng của bệnh có thể thay đổi với thời gian. Người bệnh có thể bị nặng hơn khi họ bị căng thẳng. Khi họ hoàn toàn tránh giao tiếp, họ sẽ không bị triệu chứng nào cả. Tránh không giao tiếp có thể làm bạn vui vẻ trong một thời gian ngắn nhưng bệnh của bạn sẽ không hết mà kéo dài mãi nếu bạn không tìm cách chữa trị. Nên gặp bác sĩ để tìm cách chữa nếu bạn có những triệu chứng như trên.

Khi gặp bác sĩ, có thể bạn sẽ được khám nghiệm về cả thể xác lẫn tâm lý để tìm bệnh. Để định bệnh chính xác, bác sĩ thường dựa trên những tiêu chuẩn định bệnh trong cuốn sách y học DMS do Hội Bệnh Tâm Thần Hoa Kỳ soạn thảo. Tiêu chuẩn định bệnh sợ giao tiếp xã hội gồm có:

- Một nỗi sợ hãi triền miên phải đối phó với những tình huống xã hội mà người bệnh nghĩ rằng có thể làm họ bị xấu hổ, mất mặt.

- Những tình huống xã hội này gây ra cho người bệnh nỗi lo lắng to lớn.

- Người bệnh nhận biết rằng nỗi lo lắng sợ hãi của mình là quá đáng.

- Người bệnh tránh những hoàn cảnh xã hội có thể gây lo lắng cho họ.

- Sự lo lắng sợ hãi làm cho cuộc sống hằng ngày của họ bị trở ngại.

Biến chứng

Nếu không được chữa trị, bệnh sợ giao tiếp xã hội có thể đưa đến nhiều hậu quả tai hại. Sự lo lắng làm chủ đời bạn, ảnh hưởng không tốt đến việc làm, việc học, những mối liên hệ hay niềm vui sống của bạn. Mọi người có thể nghĩ là bạn ngu, không thể thành công, trong khi chính sự sợ hãi đã kềm hãm bạn. Trong trường hợp bệnh nặng, nó có thể làm bạn phải nghỉ việc, nghỉ học, mất bạn bè, người yêu... cũng như có thể đưa tới nghiện ngập ma túy, rượu chè, trầm cảm, muốn tự tử...

Do đó, người bệnh nên tìm đếm bác sĩ để được chữa trị bằng tâm lý trị liệu và thuốc.

Tự giúp

Ngoài việc được chữa trị bởi các bác sĩ chuyên môn, những cách sau đây cũng có thể giúp bạn bớt đi phần nào nỗi lo sợ triền miên. Bạn nên nhận ra những tình huống xã hội nào mình thường sợ và tránh né rồi áp dụng những cách này vào đó. Luyện tập những cách này thường xuyên. Có thể bắt đầu bằng những chuyện nho nhỏ, thí dụ như những lời chào hỏi thông thường hằng ngày.

- Ngồi ăn nơi công cộng với người thân, bạn hay người quen.

- Nhìn thẳng vào mắt và nói lời chào trả lại khi có người chào hỏi mình, hoặc làm người đầu tiên mở miệng chào hỏi. 

- Sửa soạn sẵn những chủ đề mình muốn nói tới. Đọc báo, đọc sách để tìm những đề tài thời sự để có chuyện nói.

- Khen một người nào đó. Chú ý tìm chuyện đẹp, tốt của họ để khen một cách thành thật.

- Nhận biết những tính tình đẹp của mình.

- Chú ý tới người khác. Hỏi thăm họ về nhà cửa, con cái, chuyện du lịch, thú giải trí... của họ.

- Hỏi đường đi từ một người lạ.

- Không nghĩ những ý nghĩ tiêu cực về mình.

- Tập thư giãn, tập kỹ thuật tránh căng thẳng.

- Tiếp xúc thường xuyên với những người mà bạn cảm thấy thoải mái khi ở gần.

- Gia nhập một nhóm hỗ trợ.

- Ngủ đủ, ăn thức ăn tốt khỏe mạnh.

- Đặt ra những mục tiêu nho nhỏ có thể thực hiện được.